Biyoistatistik Tanımı

 

17. ve 18. yüzyılda modern istatistiğin temelleri atılmış, sonraları özellikle sağlık alanında kullanılmaya başlamıştır. Claude Bernard, tıbbın bilimsel olması için olasılıklara değil, gerçeklere dayanması gerektiğini iddia ederek, doktorların istatistiği reddetmeleri gerektiğini öne sürmüştür. Matematikçilerin prensi olarak bilinen Alman bilim adamı, Carl Friedrich Gauss ise, Bernard'ın teorisinin tersini savunarak olasılık teorisi ve sayısal yöntemlerin tıp ve klinik yöntemler de dahil olmak üzere, tüm bilimsel disiplinlerde gerekli olduğunu savunmuştur. 19. ve 20. yüzyılda biyoistatistiğin yükselişi, insanlık açısından en önemli gelişmelerden birisi sayılmaktadır. Biyoistatistiğin babası olarak kabul edilen İngiliz bilim adamı Sir Francis Galton ve Karl Pearson'ın çalışmaları ile istatistik bir sosyal bilim olmaktan çıkartılarak matematik uygulamalı bir bilim haline getirilmiş ve veri toplamanın ne kadar önemli olduğu ve istatistiğin tıpta mutlaka kullanılması gerektiği kanıtlanmıştır. Daha sonraları, biyoistatistik derneklerinin kurulması ve bunlara bağlı olarak tıp ve biyoistatistiği bir arada kullanan makalelerin yayımlanmaya başlaması ile konunun öneminin tamamen farkına varılmıştır. Günümüzde istatistiğin girmediği sağlık çalışmalarının bilimsel olmayacağı kabul edilmiştir ve 1950'li yıllardan beri dünyadaki tüm tıp fakültelerinde biyoistatistik zorunlu ders olarak okutulmaktadır.

 

Biyoistatistik, sağlık bilimleri alanında üretilen bilimsel verilerin doğru bir şekilde yorumlanmasından sorumlu bir bilim dalıdır. Bilimsel bir araştırmanın her aşamasında (amacın belirlenmesi, planlama, uygulama, veri analizi, sonuçların yorumlanması ve raporun yazılması)  istatistik yöntem bilimi tekniklerini kullanmak kaçınılmazdır. Günümüzde, sağlık alanında, biyoistatistiksel araştırma yöntem bilimi zorunlu olarak yoğun biçimde kullanılmaktadır. Araştırmalarda Biyoistatistik yöntemlerinin kullanılması, çalışmanın bilimsellik değerini ve kalitesini arttırmaktadır.

 

Sağlık bilimleri alanında insanlar üzerinde ya da deney hayvanları ile yapılacak olan bilimsel araştırmalar, ilaç ve terkipleriyle yapılacak ilaç klinik araştırmaları, gözlemsel ilaç çalışmaları, gözlemsel tıbbi cihaz çalışmaları; tıbbi cihazlar, ileri tedavi tıbbi ürünleri, geleneksel bitkisel tıbbi ürünler, kozmetik hammadde veya ürünleri dahil insanlarda denenmesi söz konusu olabilecek diğer tüm madde ve ürünlerle yapılacak klinik araştırmaları; biyoyararlanım ve biyoeşdeğerlik (BY/BE) çalışmaları, insanlar üzerinde yapılacak kök hücre nakli araştırmaları, organ ve doku nakli araştırmaları, cerrahi araştırmaları, gen tedavisi araştırmaları ile elde edilen bilimsel verilerde birimler uyaranlara yanıtlarında önemli farklılıklar sergiler. Bu varyasyon, farklı tedavilere bağlı olabilir veya şans, ölçüm hatası ya da bireysel denemelerin altında yatan özelliklerden kaynaklanıyor olabilir. Biyoistatistik, özellikle bu farklı varyasyonların kaynağını bulmanın yanı sıra korelasyon ve nedensellik arasında ayrım yapmaya ve bilinen örneklerden geçerli çıkarımlar yapmaya çalışır. 

 

Girişimsel olmayan tüm klinik çalışmalar, gözlemsel çalışmalar, anket çalışmaları, dosya ve görüntü kayıtları gibi retrospektif arşiv taramaları, kan, idrar, doku, radyolojik görüntü gibi biyokimya, mikrobiyoloji, patoloji ve radyoloji materyalleriyle veya rutin muayene, tetkik, tahlil ve tedavi işlemleri sırasında elde edilmiş materyallerle yapılacak araştırmalar ile hücre veya doku kültürü çalışmaları, hemşirelik faaliyetlerinin sınırları içerisinde yapılacak araştırmalar, gıda katkı maddeleriyle yapılacak diyet çalışmaları, egzersiz gibi vücut fizyolojisi ile ilgili araştırmalar, Antropometrik ölçümlere dayalı yapılan çalışmalar ve yaşam alışkanlıklarının değerlendirilmesi araştırmaları gibi insana bir hekimin doğrudan müdahalesini gerektirmeden yapılacak tüm araştırmalar sonucunda elde edilen bilimsel verilerin doğru biyoistatistiksel yöntemler ile değerlendirilmesi ve doğru yorumlanması araştırmanın bilimsel değerini ve kalitesini ortaya koyacaktır. 

 

 Biyoistatistik Uzmanı

 

Her yıl yapılan milyonlarca çalışmanın sonuçları elektronik ortamlarda paylaşılmaktadır. İnternet ve bilgi çağının getirisi olarak bilgilerin hızla yenilendiği ve geliştiği bir ortamda olunmasına rağmen yayınlanan bu bilgilerin ne kadar güvenilir olduğu bilinmemektedir. Bu nedenle son yıllarda tüm dünyada sağlıkla ilgili alınan kararlarda “kanıta dayalı tıp” yaklaşımı yaygınlaşmıştır. 

 

Akademik çalışmalar sadece tecrübeye ve sezgiye değil, aynı zamanda verilere de dayandırılmalıdır. Özellikle bilgi teknolojilerindeki gelişmeler, araştırmacıların akademik gelişimi için birçok veriyi daha kolay toplayabilmesini ve saklayabilmesini sağlamaktadır. Ancak, bu verilerden anlamlı sonuçlar çıkarmak ve bu bulguları kararlar için girdi olarak kullanabilmek, Biyoistatistik bilimi hakkında bilgi sahibi olmayı gerektiriyor. Biyoistatistik belli varsayımlara dayanarak ortaya konan teorik modelin, verilerle test edilmesi ve bu test sonucu benimsenen model kullanılarak öngörülerde bulunulmasıdır. Kısaca, geçmişin verilerinden faydalanarak geleceğe ilişkin belirsizliği ve karar almada riski azaltma aracıdır. Veriyi anlamlı bilgiye çevirme sanatıdır.

 

Kanıta dayalı tıp uygulamalarındaki gelişmeler araştırmaların Multidisipliner olarak yapılması ihtiyacını doğurmuştur. Uluslararası dergilerde yayınlanacak makalelerin standardize edilmesi amacı ile oluşturulmuş uluslararası hakemler tarafından belirlenen kriterler incelendiğinde örneklem büyüklüğü ve güç analizi, Randomizasyon, körleme gibi istatistiksel yöntemler üzerine vurgu yapıldığı görülmektedir. Bu nedenle ülkemizde araştırmacılar tarafından hazırlanan araştırma makalelerinin uluslararası düzeyde kabul görmesi için Biyoistatistik yöntemlerin doğru ve etkili bir şekilde kullanılması bir gerekliliktir.

 

İstatistik lisans eğitimi sonrası elde edilen teorik bilgi birikimi doğrultusunda, lisansüstü eğitimini Biyoistatistik alanında tamamlamış olan bir Biyoistatistik uzmanı, bir veri bilimcisi olarak önemli bir role sahiptir. Verilerin bilimsel kanıt olarak değerlendirilmesinde, teori ile pratik arasındaki uçurumu kapatmak için matematiği kullanarak doğru biyoistatistiksel yöntemler ile sağlık bilimleri alanında kanıt değeri düzeyi yüksek olan bilimsel araştırmalar gerçekleştirmeyi sağlar. Uzmanlık alanları, bilimsel araştırma planlama aşamaları, araştırma türleri, analitik araştırmalar, tanımlayıcı çalışmalar, klinik denemeler, gözlemsel çalışmalar, Biyoistatistik analiz planı (Interim analizi, Intention-to-treat, Per-Protocol), araştırma türü seçimi, klinik araştırmalar (faz seçimi), anket çalışmaları, etik ihlallerin Biyoistatistik yöntemler ile değerlendirilmesi, veri kavramı ve veri toplama yöntemleri, hipotez testleri, hipotez test seçimi, merkezi eğilim ve dağılım ölçüleri, çok değişkenli istatistiksel yöntemler, verilerin analizi ve sonuçların yorumlanmasını içerir.

 

Biyoistatistik Anabilim Dalı üyeleri olarak, Sağlık bilimleri alanında çalışan araştırmacılar ve bilim insanları ile yakın işbirliği sağlayarak, bilimsel araştırmayı kolaylaştırmak, metodolojiden uygulamaya ve eğitimine kadar, veri bilimi kavramlarını benimsiyor ve büyük veri çağının zorluklarını ve fırsatlarını, veri hacmindeki muazzam büyümeden, makine öğreniminden yapay zeka için geliştirilen uygulamalara kadar verilerden kanıt elde etme becerimizi ve tecrübemizi geliştirmeye devam ediyoruz. 

 

Dürüstlük, hoşgörü ve güvenilirliği, etik değerlere bağlılığı, sorumluluk bilincini, eşitliği, objektifliği, şeffaflığı, saygıyı, çeşitliliği, işbirliğini, üretkenliği, öğrenmeyi ve eğlenmeyi teşvik eden akademik bir ortamı benimsiyoruz. Sağlık alanında yapılan güncel bilimsel araştırmaları ve yeni geliştirilen Biyoistatistik yöntemleri takip ediyoruz. Yeni geliştirilen teknikleri, teknolojileri araştırıyoruz ve yenilikçi fikirleri benimsiyoruz. Bu yeni gelişmeler doğrultusunda planlanan çalışmalarda bizlere katılacak araştırmacılar ile işbirliği yapıyoruz. 

 

Biyoistatistik Anabilim Dalı’nın Amacı

 

Anabilim Dalımızca, Sağlık bilimleri alanında kanıt değeri taşıyan bilimsel çalışmalar gerçekleştirilebilmesi için gerekli lisans, lisansüstü ve hizmet içi eğitimleri kapsayan bilimsel eğitim faaliyetleri ve istatistik danışmanlık hizmeti vermeyi kapsayan araştırma geliştirme faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Bu sayede verilen eğitimin ve yapılan bilimsel çalışmaların uluslararası kriterleri sağlayacak düzeye çıkartılması amaçlanmaktadır.